Chúng tôi sẽ liên hệ tới bạn sớm nhất có thể
13/10/2021
Như nhiều bạn đã biết, asen là một chất độc và hiện nay, vẫn chưa có một phương pháp nào có thể điều trị dứt điểm nhiễm độc asen. Vậy asen là gì? Asen có ở đâu? Nước nhiễm asen gây ảnh hưởng đến sức khỏe của con người như thế nào? Cùng chúng tôi đi tìm đáp án chi tiết trong nội dung bài viết dưới đây nhé.
Asen là gì
Asen là một loại á kim có nhiều dạng thù hình như màu vàng (phân tử phi kim) và một vài dạng ít gặp có màu đen, xám (á kim). Ngoài ra còn có 3 dạng có tính kim loại của asen với cấu trúc tinh thể khác nhau cũng được tìm thấy trong tự nhiên như các khoáng vật asen sensu stricto và một số ít hơn là asenolamprit và parasenolamprit. Asen là một chất độc và các hợp chất của nó thường được sử dụng như một loại thuốc trừ dịch hại, thuốc trừ sâu, thuốc diệt cỏ,…
Asen là một loại á kim có nhiều dạng thù hình
Asen thường được gọi là thạch tín trong tiếng Việt. Thạch tín là quặng oxide của asen - asen trioxide (As2O3) và cũng độc như asen nhưng thạch tín là arsenolit - một dạng khác của asen và là sản phẩm phong hóa của các khoáng vật sulfide chứa asen ở trong các mạch nhiệt dịch .
Asen nằm trong lớp trầm tích của vỏ trái đất tại nhiều quốc gia trên thế giới
Asen nằm trong lớp trầm tích của vỏ trái đất nên trong các giếng khoan, các nguồn nước ngầm và nước bề mặt là nơi chứa nhiều chất này nhất.
Nguồn nước nhiễm asen là do các loại thuốc phun hoa quả, thuốc dùng trong dệt vải, sản xuất vũ khí, thuốc trừ sâu, dược phẩm và các chất phụ gia có trong thức ăn chăn nuôi gia súc hoặc từ các nhà máy hóa chất thấm vào các mạch nước ngầm. Tại Việt Nam, việc sử dụng nhiều thuốc bảo vệ thực vật, phân bón có chứa asen sẽ làm phát tán asen vào trong nguồn nước.
Hơn nữa, trong thời kỳ chiến tranh có rất nhiều chất độc chứa asen đã được thả xuống đất và vùng nước của nước ta khiến cho mọi nơi trên lãnh thổ Việt Nam đều có nguy cơ nhiễm asen, đặc biệt là phía nam Hà Nội, Hà Nam, Hưng Yên, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Hải Dương, đồng bằng sông Cửu Long (Đồng Tháp, An Giang) và vùng Tây nguyên (Lâm Đồng). Nguy hiểm hơn là có đến khoảng 17 triệu người Việt Nam đang sử dụng nước ăn, nước sinh hoạt từ nước giếng khoan nên rất dễ bị nhiễm chất độc asen.
Asen có nhiều trong nước giếng khoan
Theo tiêu chuẩn mới công bố của Bộ Y tế năm 2002 thì hàm lượng asen cho phép có trong nước sinh hoạt phải thấp hơn 0,01 mg/lít. Một số nơi còn có nguồn nước máy có nồng độ asen cao gấp nhiều lần so với mức cho phép
Không chỉ có trong nước mà asen còn có trong không khí, đất và nhiều loại thực phẩm. Asen ở trạng thái rắn là chất bột màu trắng. Nước nhiễm asen có nồng độ cao có thể gây chết người, tuy nhiên, nước nhiễm asen lại rất khó phát hiện bằng trực giác vì nó tan trong nước, không màu, không mùi và cũng không có vị khác thường. Do vậy để đảm bảo an toàn cần đi kiểm tra xem nước có bị nhiễm asen không.
- Tồn tại ở dạng rắn có màu ánh kim xám
- Nhiệt độ thăng hoa: 887 K (615 °C, 1137 °F)
- Mật độ ở 0 °C và 101.325 kPa: 5,727 g·cm−3
- Mật độ ở thể lỏng: 5,22 g·cm−3
- Nguyên tố asen được tìm thấy ở nhiều dạng thù hình rắn:
- Asen là chất bán dẫn cứng với ánh kim.
Asen là chất bán dẫn cứng với ánh kim
Tính chất hóa học của asen rất giống với nguyên tố đứng trên nó là photpho:
- Tạo thành các oxide kết tinh, không màu và không mùi như As2O3 và As2O5. Đây là những chất hút ẩm và dễ tan trong nước để tạo thành các dung dịch có tính axit.
- Axit asenic (V) là một axit yếu.
- Asen tạo thành hydride dạng khí và không ổn định là arsin (AsH3).
- Asen có khả năng thay thế một phần cho phospho trong các phản ứng hóa sinh học nên nó gây ngộ độc. Khi ở liều thấp hơn mức gây ngộ độc thì các hợp chất hòa tan của asen lại là chất kích thích và đã từng được dùng làm thuốc chữa bệnh cho con người trong giai đoạn giữa thế kỷ XVIII.
- Khi bị nung nóng ở nhiệt độ cao trong không khí, asen bị oxy hóa và tạo thành trioxide asen Hơi sinh ra từ phản ứng này có mùi giống với mùi tỏi. Mùi này có thể được phát hiện bằng cách dùng búa đập các khoáng vật asenua như asenopyrit. Asen và một số hợp chất của asen sẽ thăng hoa khi bị nung nóng ở áp suất tiêu chuẩn, sau đó chuyển hóa trực tiếp thành dạng khí thay vì chuyển hóa qua dạng lỏng trước. Trạng thái lỏng sẽ xuất hiện khi áp suất trên 20 atm và đây cũng là lý do mà điểm nóng chảy của asen lại cao hơn điểm sôi.
Asen được phân loại thành 2 dạng chính là dạng hữu cơ và dạng vô cơ, chúng tồn tại ở khắp mọi nơi.
Asen được phân loại thành 2 dạng chính là dạng hữu cơ và dạng vô cơ
- Là các hợp chất hữu cơ có liên kết với cacbon và chứa nguyên tử asen như axit 4-hydroxy-3-nitrobenzenearsonic. Chúng tồn tại ở nhiều dạng với mức độ độc hại khác nhau.
- Asen hữu cơ tồn tại chủ yếu trong mô thịt động vật như hải sản, cá biển,…và thực vật như rau quả, gạo,... Theo Tổ chức Y tế Thế giới WHO thì dạng asen này không gây nguy hiểm đối với con người vì dù chúng có độc tố nhưng lại không tích tụ trong cơ thể con người mà sẽ tự đào thải ra ngoài môi trường sau 1 - 2 ngày. Chính vì vậy mà không có giới hạn về liều lượng của asen hữu cơ trong thực phẩm.
- Là nguyên tử asen tồn tại ở dạng kim loại tinh khiết hoặc ở dạng hợp chất asen không có liên kết với gốc cacbon.
- Thường nằm trong đất đá hoặc tồn tại trong nước dưới dạng hòa tan với nguồn gốc chủ yếu là từ quá trình sản xuất công nghiệp. Chúng nhiễm vào người qua đường ăn uống.
- Là dạng asen có độc tính cao. Nếu hấp thụ một lượng lớn hoặc tích tụ asen vô cơ trong một thời gian dài khi ở nồng độ thấp thì nó có khả năng gây hoại tử ở các vết thương trên cơ thể, gây bệnh ung thư bàng quang, ung thư gan, làm rối loạn sắc tố da, sừng hóa gan bàn tay, thậm chí nhiều người còn mắc bệnh liên quan đến tiểu đường, tim mạch, nguy hiểm hơn nữa là tử vong.
Theo các nhà khoa học thì asen là một con dao hai lưỡi đối với con người vì khi ở dạng hữu cơ thì chúng lành tính còn khi ở dạng vô cơ thì lại là chất độc vô cùng nguy hiểm. Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng mức độ độc hại của asen vô cơ có thể gấp 4 lần thủy ngân. Chính vì vậy mà asen được xếp vào nhóm chất độc nguy hiểm nhất trong danh sách các chất độc gây ung thư của Cơ quan nghiên cứu ung thư Quốc tế và liên minh Châu Âu (EU).
Asen được xếp vào nhóm chất độc nguy hiểm nhất trong danh sách các chất độc gây ung thư
Mặc dù là một chất độc nhưng asen vẫn có những tác dụng nhất định đối với con người nếu biết cách sử dụng, cụ thể như sau:
Vào thế kỷ 4 TCN, người Hy Lạp cổ đại đã dùng asen điều trị các bệnh lở loét, viêm nhiễm da hoặc dùng làm thuốc rụng lông. Đến năm 1786, một bác sỹ người Anh là Thomas Fowler đã nghiên cứu và ứng dụng asen vào một số loại thuốc bổ và thuốc điều trị bệnh như bệnh vẩy nến, hen suyễn, chàm, thiếu máu, bạch cầu Hodgkin, đau mắt đỏ,…
Mặc dù vậy, sau khi sử dụng thuốc các nhà nghiên cứu thấy rằng các loại thuốc chứa thạch tín khiến cho số lượng tế bào bạch cầu ở người bị giảm. Do đó, vào năm 1930 và 1950, thạch tín đã bị loại bỏ trong việc làm thuốc để hỗ trợ điều trị bệnh.
- Dùng làm chất bảo quản gỗ
Asen được dùng làm chất bảo quản gỗ
Độc tính của asen có tác dụng mạnh đối với nhiều loại côn trùng, nấm và vi khuẩn nên người ta thường sử dụng asen để làm chất bảo quản gỗ. Vào năm 1930, quy trình xử lý gỗ bằng asen (CCA) đã được phát minh và trong nhiều thập kỷ sau đó, CCA trở thành phương pháp được sử dụng phổ biến trong nền công nghiệp sản xuất gỗ. Tuy nhiên, do độc tính quá mạnh nên vào năm 2004, Liên minh Châu Âu EU và Hoa Kỳ đã đưa ra lệnh cấm phương pháp CCA trong các sản phẩm tiêu dùng nhưng ở nhiều quốc gia khác như trong các đồn điền cao su của Malaisya thì phương pháp này vẫn được áp dụng.
- Dùng làm thuốc trừ sâu
Asen có trong nhiều loại thuốc trừ sâu và thuốc độc dùng trong nông nghiệp, ví dụ như chì hidro arsenate. Đây là một loại thuốc trừ sâu được sử dụng phổ biến trên các loại cây ăn quả. Tuy nhiên cần lưu ý khi phun loại thuốc này phải mang trang phục bảo hộ lao động vì nếu tiếp xúc với nó, não sẽ bị tổn thương nghiêm trọng.
Asen có trong nhiều loại thuốc trừ sâu
- Asen được sử dụng trong chăn nuôi
Asen được dùng làm phụ gia trong sản xuất thức ăn chăn nuôi heo và các loài gia cầm với mục đích là để tăng trọng lượng, cải thiện hiệu quả thức ăn và phòng ngừa bệnh tật. Ví dụ như Roxarsone dùng làm phụ gia thức ăn của gà – có đến 70% người nuôi gà ở Mỹ sử dụng. Tuy nhiên, theo như Đạo Luật Gia cầm Không Độc năm 2009 đã ban hành thì chất này không được dùng trong sản xuất thức ăn chăn nuôi lợn và chăn nuôi công nghiệp vì khi tồn dư vào đất, mạch nước ngầm hoặc nông sản thì nó sẽ gây ra những ảnh hưởng lớn đến sức khỏe của con người.
Asen được dùng làm phụ gia trong sản xuất thức ăn gia cầm
Trong hoạt động sản xuất công nghiệp, asen thường được hợp kim với chì để tạo thành kim loại có tính chất bền và rất cứng, thường được dùng làm đồ thủy tinh, pin hoặc đạn. Bên cạnh đó thì asen cũng được sử dụng để làm pháo hoa hoặc tạp chất cho các thiết bị như bóng bán dẫn,...
Tuy nhiên, vì là một chất độc có khả năng gây ung thư ở người nên các lĩnh vực sản xuất liên quan đến asen, hợp kim asen đều đã ngưng hoạt động.
Asen là chất độc rất nguy hiểm
Tham khảo thêm: Nước nhiễm amoni - Nguyên nhân, tác hại và giải pháp xử lý tốt nhất
Con người lây nhiễm asen qua đường ăn uống hoặc từ môi trường sống, môi trường làm việc:
Thức ăn là nguồn lây nhiễm asen chính cho con người dù chúng có vẻ hữu cơ và ít nguy hiểm hơn. Các loại thực phẩm chứa nhiều asen thường là đồ hải sản, nấm, gạo, ngũ cốc và gia cầm còn các loại trái cây thì chứa ít asen hơn.
Các loại thực phẩm chứa nhiều asen thường là đồ hải sản
Nước uống là một trong những nguồn chính gây nhiễm asen nguy hại cho cơ thể vì thành phần asen trong nước thường không ở dạng hữu cơ. Đối với nước giếng khoan và nước ngầm thì mức độ nhiễm asen sẽ cao hơn.
Nước uống là một trong những nguồn chính gây nhiễm asen nguy hại cho cơ thể
Asen được sử dụng trong các ngành sản xuất công nghiệp như thủy tinh, dệt, nhuộm, thuộc da, giấy, sản xuất phân bón, hỗ trợ chế biến, dược phẩm, hàn kim loại, đạn dược và chất bảo quản. Chính vì vậy mà những người làm trong các ngành này thường có nguy cơ lây nhiễm cao hơn.
Những người sinh sống gần các nguồn asen công nghiệp hoặc nông nghiệp có khả năng lây nhiễm cao hơn vì mức độ tiếp xúc thông qua việc hít hoặc ăn các thực phẩm bị nhiễm chất độc lớn hơn.
Các khu công nghiệp dùng asen làm chất bảo quản gỗ và các nhà máy thủy tinh có thể làm ô nhiễm môi trường không khí, đất và nước xung quanh đó. Khu vực gần các lò luyện kim hoặc các cánh đồng, nông trại, vườn cây sử dụng thuốc trừ sâu chứa asen có thể bị ô nhiễm nghiêm trọng hơn. Việc đốt các nhiên liệu hóa thạch như than đá, thuốc lá cũng có thể sản sinh ra một lượng nhỏ asen vào bầu khí quyển.
Các đồ dùng bằng gỗ được xử lý bằng hợp chất chứa asen
Một số hợp chất của asen được ứng dụng làm chất bảo quản gỗ để tránh mối mọt do côn trùng hoặc mục do lâu ngày. Hiện nay, tại các quốc gia lớn như Mỹ thì những chất này đã bị cấm sử dụng nhưng ở các nước ít phát triển hơn thì nó vẫn được dùng khá phổ biến. Vì vậy mà con người rất dễ hít phải mùn cưa từ loại gỗ sử dụng chất bảo quản chứa asen.
Theo PGS.TS. Nguyễn Huy Nga thì asen là chất độc không mùi, không màu, không vị nên rất khó có thể phát hiện bằng cảm quan. Chính vì vậy mà việc phát hiện asen chỉ được thực hiện thông qua việc xét nghiệm. Cũng vì lý do này mà asen được gọi là “Kẻ giết người vô hình”.
Nước nhiễm asen rất khó nhận biết
Việt Nam là một trong những quốc gia thuộc Đông Nam Á đáng báo động nhất về vấn đề nguồn nước ô nhiễm asen. Theo như nhiều nghiên cứu được thực hiện bởi các trung tâm nghiên cứu uy tín trong và ngoài nước thì khu vực đồng bằng sông Hồng và sông Cửu Long là nơi có nguồn nước ngầm bị nhiễm asen cao nhất.
- Tại các tỉnh thuộc lưu vực sông Hồng như Hà Nội, Hà Nam, Nam Định, Thái Bình, Hưng Yên, nhiều giếng khoan chứa nước nhiễm asen vượt mức cho phép, gấp 30 lần tiêu chuẩn an toàn về nước uống, tức là đạt tới 300µg/l.
- Tại lưu vực sông Đuống gồm tỉnh Bắc Ninh và Hải Dương, tình trạng ô nhiễm asen cũng diễn ra nhưng với mức độ nhẹ hơn. Khả năng ô nhiễm asen trong nước tại các khu vực ven biển, vùng núi hoặc trung du thấp hơn vùng đồng bằng.
- Tại lưu vực sông Mê Kông gồm có tỉnh An Giang và Đồng Tháp, nguồn nước bị nhiễm asen cũng rất cao. Theo tổ chức WHO, vùng lưu vực sông Cửu Long ở hướng biển thì tình trạng ô nhiễm asen đã lên đến mức đáng báo động. Ngoài ra, nguồn nước ở đây còn bị ô nhiễm các thành phần kim loại khác như Ba (11%), Se (7,1%), Pb (1,1%), U (3,1%), Ni (1,4%) và Cd (0,3%).
Việt Nam là quốc gia có nguồn nước bị nhiễm asen ở mức đáng báo động
Biểu hiện nhiễm độc asen cấp tính xảy ra sau khi hấp thụ một lượng lớn asen qua hệ hô hấp hoặc tiêu hóa. Nếu lượng hấp thụ nhiều thì sẽ xuất hiện triệu chứng ngay sau đó khoảng nửa tiếng. Các biểu hiện thường là khô miệng, mất nước, khó nuốt nước bọt, nôn ói, bụng đau dữ dội, tiêu chảy nặng, trong phân có chứa những hạt nhỏ và máu, hạ thân nhiệt và huyết áp, chuột rút và co giật, mất tập trung, đau đầu, trong miệng có vị kim loại, đổ mồ hôi, tiểu ít, nước tiểu có lẫn máu
Ở giai đoạn cuối khi bị nhiễm độc asen nặng, nạn nhân có thể bị co giật và sốc dẫn đến hôn mê hoặc tử vong. Nếu có thể sống sót thì khả năng phục hồi cũng rất chậm.
Người bệnh khi bị nhiễm độc asen mãn tính thường có các biểu hiện như đau bụng, có cảm giác ngứa ngáy khắp cơ thể, phù mi mắt dưới, tiêu chảy, táo bón, đau họng, chảy nước mũi, lòng bàn tay, chân, đặc biệt là vùng gót, ngón cái thường bị dày sừng, sẩn lên giống những hạt cơm có màu vàng nhạt,….
Biểu hiện nhiễm độc asen
Tùy vào loại nhiễm và giai đoạn nhiễm độc asen mà sử dụng phương pháp điều trị sao cho phù hợp. Tuy nhiên hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị triệt nhiễm độc asen mà chỉ có giảm thiểu những tác hại từ asen sau khi phát hiện bị nhiễm độc. Một số phương pháp điều trị nhiễm độc asen được sử dụng hiện nay là:
- Cởi bỏ trang phục có thể đã bị nhiễm độc asen
- Tắm rửa thật kỹ và cọ sạch vùng da tiếp xúc hoặc bị ảnh hưởng bởi asen.
- Truyền máu
- Sử dụng thuốc trợ tim với những trường hợp tim bắt đầu suy yếu
- Bổ sung thêm các loại khoáng chất nhằm làm giảm nguy cơ mắc các vấn đề về nhịp tim vì nó có thể dẫn đến tử vong.
- Kiểm tra, theo dõi sát sao chức năng của thận.
- Tiến hành rửa ruột nhằm loại bỏ lượng asen lắng đọng trong đó, đồng thời cũng ngăn không cho nó hấp thụ thêm vào ruột. Bên cạnh đó thì có thể sử dụng liệu pháp Chelation để phân lập asen từ protein máu bằng một số loại hóa chất như axit dimercaptosuccinic và dimercaprol.
Loại bỏ asen khỏi nước bằng cách nào
Asen là chất rất khó có thể phát hiện bằng trực giác thông thường mà phải thông qua các kết quả phân tích tại phòng thí nghiệm nên nếu nghi ngờ trong nước có chứa asen cần chủ động mang mẫu nước đến các phòng thí nghiệm uy tín để tiến hành phân tích. Bên cạnh đó, để phòng tránh lây nhiễm asen, các bạn có thể thực hiện những biện pháp sau đây:
- Thường xuyên thông hút gió, bụi và hơi asen tại nơi làm việc, nơi sinh sống.
- Xây dựng tường nhẵn, nền phân xưởng và lối đi chung không thấm nước và phải cọ rửa thường xuyên.
- Dùng các hợp chất không tan để thay thế các hợp chất asen tan trong nước.
- Đối với những người thường xuyên làm việc trong môi trường có asen thì phải tiến hành thăm khám định kỳ và đầy đủ để phát hiện sớm những biểu hiện nhiễm độc asen mạn tính. Đồng thời giám sát định kỳ ít nhất 1 năm 1 lần môi trường lao động. Khi làm việc trong môi trường nhiễm asen cần mặc đồ bảo hộ lao động đầy đủ và phù hợp với tính chất công việc.
- Tuyệt đối không ăn uống, hút thuốc tại nơi làm việc và sau mỗi ca làm cần phải tắm rửa, thay đồ bảo hộ.
- Tại các hộ gia đình sử dụng nước giếng khoan để sinh hoạt cần dùng bể lọc có giàn phun mưa nếu nước bị nhiễm sắt nhiều (khoảng 5mg/l trở lên) hoặc dùng các thiết bị lọc asen để đề phòng nước bị nhiễm độc asen. Ngoài ra, các hộ gia đình cũng cần:
- Dùng nước đóng bình
Dùng nước đóng bình để bảo vệ sức khỏe
Dùng nước đóng bình trong ăn uống, sinh hoạt là cách phòng ngừa nhiễm asen hiệu quả. Ngoài ra, nước đóng bình cũng giúp người sử dụng phòng tránh được các bệnh về tiêu hóa, khiến cơ thể khỏe mạnh hơn nhờ cung cấp đầy đủ các loại khoáng chất thiết yếu cho cơ thể.
Các bạn nên sử dụng nước đóng bình của những thương hiệu nổi tiếng, uy tín như Lavie, Aquafina… Nhược điểm của cách này là giá nước đóng bình cũng khá đắt, trung bình khoảng 50.000 – 70.000 VND/ 1 bình 20 lít.
- Sử dụng máy lọc nước RO
Máy lọc nước RO được ứng dụng công nghệ lọc nước hiện đại, có khả năng loại bỏ các kim loại nặng, khử mùi, diệt vi khuẩn hiệu quả,…Với những loại máy tiên tiến hơn còn tích hợp thêm khả năng cung cấp nguồn nước điện giải chứa ion kiềm tự nhiên, giàu hidro, tạo khoáng chất chống oxi hóa,…
Vậy là chúng tôi đã giúp các bạn có thêm những thông tin về khái niệm asen là gì cũng như các vấn đề liên quan đến asen. Hy vọng qua bài viết này, các bạn đã biết cách phòng ngừa nhiễm độc asen để bảo vệ bản thân và gia đình một cách an toàn. Ngoài ra, để xem thêm nhiều bài viết bổ ích hơn nữa, các bạn hãy truy cập vào website https://ammonia-vietchem.vn/ để tìm hiểu thêm nhé.
Xem thêm:
Vui lòng đợi
Chúng tôi sẽ liên hệ tới bạn sớm nhất có thể
Có lỗi hệ thống, vui lòng thử lại sau, xin cảm ơn!.
Copyright © 2019 by VietChem. All rights reserved
